The threat is not real, but their fear is.
--
Eerste bedenkingen bij de verkiezingen van afgelopen zondag. Over de politiek van angst, en hoe er mee om te gaan.
Enkele maanden geleden op een TED Talk in Antwerpen, kwam de Britse Charlotte McDonald-Gibson vertellen over angst en populisme. Ze was in Hongarije geweest, het land waar het discours van de extreemrechtse premier Viktor Orbán al jarenlang domineert, en had daar een oude vrouw ontmoet die een hoofddoek was beginnen dragen. Toen de journaliste de oude vrouw vroeg waarom, antwoordde ze dat ze zo hoopte dat als de ‘moslims’ zouden binnenvallen, ze haar leven zouden sparen. De overname van Hongarije door ‘moslims’ is uiteraard compleet onzinnig, maar de angst van deze vrouw was daarom niet minder echt en oprecht.
Ik moest daar afgelopen zondag, op verkiezingsdag, aan denken. Daar waar de diversiteit het sterkst verankerd is en mensen intensief samenleven, blijft de winst van het Vlaams Belang beperkt. In Gent, Leuven en Brussel is Groen de grootste partij. In Antwerpen wordt Groen de tweede grootse partij. Maar in de landelijke gebieden, daar waar het contact met diversiteit in alle aspecten van het woord het minst is, boekte het Vlaams Belang de grootste winsten. ‘The threat is not real, but their fear is.’
Ik krijg regelmatig de vraag of de extreemrechtse voedingsbodem in Vlaanderen niet de schuld is van ‘linkse partijen die jarenlang weg hebben gekeken van de bestaande samenlevingsproblemen?’ Na 5 jaar rechts-conservatief beleid en een ‘sociale herstelregering’ die scherpe, bij momenten ranzige, taal over migratie niet schuwde, is voor mij nu vooral het verhaal dat N-VA het Vlaams Belang klein gekregen heeft doorprikt. De winst van het Vlaams Belang op 26 mei , en N-VA heeft voor een groot stuk de retoriek en analyse van extreem-rechts mainstream gemaakt. Vandaag stemt de helft van Vlaanderen rechtst tot extreemrechts. Dat is voor mij het echte bilan van de Zweedse coalitie met N-VA aan de knoppen.
Politieke polarisatie is onlosmakelijk verbonden met de democratie, die het op een georganiseerde manier (scherp) van mening verschillen als fundament heeft. Maar de laatste jaren verschuift de politieke polarisatie systematisch naar een maatschappelijke polarisatie. Mensen worden tegen elkaar opgezet, bevolkingsgroepen verdacht gemaakt en angst gecultiveerd. Voor politiek leiderschap dat de problemen benoemde, in perspectief plaatste en oplossingsgericht werkt, is er al lang geen plaats.
Zijn alle kiezers voor het Vlaams Belang racisten? Nee. Is oversneden racisme terug van nooit weggeweest? Ja. In haar boek ‘Strangers in their own land’ beschrijft Arlie R. Hochschild hoe ze naar de armste staten in de VS gaat om te begrijpen waarom mensen daar massaal op de Tea Party en later op Donald Trump stemden. Geen enkel van die mensen noemde zichzelf racist, maar allemaal waren ze verontwaardigd. Ze vonden het onrechtvaardig en onaanvaardbaar dat ze ‘voorbijgestoken’ werden door Latino’s, Afro-Amerikanen en anderen die ‘meer geholpen werden door de overheid’ terwijl zij zich in de steek gelaten voelden. Hoe vaak heb ik de afgelopen jaren niet te horen gekregen dat het toch schandalig was dat migranten voorrang kregen op sociale woningen, en asielzoekers zomaar recht hebben op 1500 euro per maand terwijl zij nog steeds op de wachtlijst staan voor een sociale woning? Dat allebei de beweringen niet waar zijn, weerhield het Vlaams Belang met een slogan als ‘Waar is uw pensioen? In de pocket van Mohammed!’ en N-VA met redeneringen als ‘Je kan niet uitleggen dat er een vluchtelingencentrum komt voor gehandicapte vluchtelingen komt terwijl zoveel mensen op een wachtlijst staan!’ niet om op die onvrede in te spelen. Het probleem is niet wie er hulp krijgt, wel dat er 135.000 mensen op de wachtlijsten staan voor een sociale woning, en er de afgelopen decennia te weinig is geïnvesteerd in mensen, zorg en publieke infrastructuur. De focus wordt verlegd van de werkelijke maar ook complexe uitdagingen, investeringen en onderhouden/uitbouwen sociale zorg, naar een boodschap van de minste weerstand: anderen nemen ons dingen af . The threat wordt verlegd, om electoraal te kunnen scoren met fear.
Maar ook onversneden racisme verklaart de scores van afgelopen zondag. Het aantal jongeren én hoogopgeleiden die dwepen met Schild en Vrienden, het Vlaams Belang en islamofobie is geen randfenomeen. Op allerlei online fora zie je het naar boven borrelen, maar evengoed in de straten van buitenstedelijke gemeentes. Op Europees vlak zie je hoe extreemrechts via netwerken elkaar versterkt en sociale media als wapen gebruikt. Ico Maly heeft hier heel wat interessant en lezenswaardig werk rond geschreven. Deze ideologie en bijhorende mechanismes moeten we blijvend benoemen, aanklagen en bestrijden. Niet alleen via de politiek, ook maatschappelijk en zéker ook in de media. Racisme lijkt een valabele maatschappijvisie te worden, maar dat is het niet. Nu niet, nooit niet.
De score van het Vlaams Belang heeft er bij heel wat vrienden en kennissen serieus op ingehakt. Angst, twijfel en verslagenheid. Herkenbaar. In mijn jeugdjaren haalde toen nog het Vlaams Blok 33% in mijn stad. Klaslokalen, ouders van vrienden, mensen op de tram, alles werd anders. ‘1 op 3 van hen wilde mij hier niet’, dat schoot toen regelmatig door mijn hoofd. Enkele dagen na Zwarte Zondag was ik met mijn ouders op zoek naar parkeerplaats bij de IKEA, Toen we een plekje hadden gevonden, bleek iemand anders net te laat. Kwaad stapte de man uit en riep : ‘’t zal rap gedaan zijn. FDW zal jullie makakken allemaal wel buiten zwieren.’ Ook een vrouw die erbij stond vond het allemaal best grappig. Ik zal dat moment nooit vergeten. Niet omdat het mij pijn deed, wel omdat ik de blik van mijn ouders nog steeds levendig kan herinneren. Vertwijfeling, ongemak, kwaadheid.
Dat is één van de redenen waarom ik politiek actief ben geworden.
Omdat ik toen én vandaag er rotsvast van overtuigd ben : we zijn als samenleving sterker dan angst.
Wij, die op de barricades gaan staan voor elkaars vrijheid om te kunnen zijn wie we willen zijn, zijn sterker dan angst. Wij, die verschillende afkomsten, geaardheden, religies zien als ons maatschappelijk DNA, zijn sterker dan angst. Wij, die elke dag opnieuw werken voor een samenleving waar iedereen op het einde van de maand rondkomt, zieke familieleden de nodige zorg kan geven, kinderen alle kansen wil geven en er samen op vooruit willen gaan, zijn sterker dan angst.
Dat is dė opdracht voor elke progressieve politicus : de angstzaaiende en haatdragende retoriek van extreem-rechtse partijen bestrijden, de sociaal-economische voedingsbodem van de extreem-rechtse kiezer wegnemen.
Ik ga zij die bang zijn niet wegzetten als racisten, angsthazen of overdrijvers. Ik ga luisteren en het gesprek blijven aangaan. Maar ik ga nooit die angst legitimeren, vergroten of uitbuiten. Mijn politieke en maatschappelijke tegenstanders zijn niet zij die uit angst op een partij stemmen, wel zij die die angst willen uitbuiten.
En dat is waar ik morgen, volgende week, komende maanden en jaren opnieuw en nog meer vastberaden voor zal knokken. Elke vorm van racisme blijven benomen, aanklagen en bestrijden. Elk ieders’ recht op een menswaardig inkomen, woonst, zorg en leven blijven verdedigen en op de kaart zetten. En elk gesprek aangaan, luisteren en oplossingen zoeken om mensen bij elkaar te brengen waar de muur van angst hen blijft verdelen.
Ik ben Antwerpenaar, geboren en getogen. Ik ben Vlaming, geboren en getogen. Dit is mijn grond, en no way dat ik die laat overwoekeren door extreemrechts. Zondag was geen mooie dag. Maar I’m in this for the long run. En de toekomst is van ons allemaal.
Hoopvol en strijdbaar, nu meer dan ooit.
